تأثیر ویتامین D بر شاخص مقاومت به انسولین و گلوکز ناشتای خون در زنان باردار: یک کارآزمایی بالینی تصادفی کنترل شده

Abstract

مقدمه: تغییرات ناشی از بارداری بر متابولیسم گلوکز و حساسیت به انسولین تأثیر می‌گذارد و تولید انسولین توسط پانکراس افزایش می‌یابد، که اگر این اختلال در تنظیم گلوکز خون برای اولین بار در طول بارداری اتفاق افتد، دیابت بارداری گفته ‌می‌شود که شیوع آن در سطح جهان در حال افزایش است و یکی از شایع ترین اختلالات متابولیک در طول بارداری می‌باشد. ویتامین D که امروزه به عنوان پروهورمون شناخته می‌شود، عملکردی فراتر از تنظیم متابولیسم کلسیم و منیزیم دارد و ممکن است در سلامت بافت‌های دیگر از جمله تنظیم قند خون نقش ایفا کند و این به دلیل تأثیر ویتامین D بر عملکرد سلول‌های بتای پانکراس می‌باشد، لذا این مطالعه با هدف تعیین تأثیر ویتامین D بر شاخص‌ مقاومت به انسولین و گلوکز ناشتای خون (پیامدهای اولیه)، نشانه های افسردگی، فراوانی دیابت بارداری، فراوانی سقط و حوادث جانبی (پیامدهای ثانویه) در زنان باردار انجام گرفت. مواد و روش ها: این کارآزمایی بالینی تصادفی کنترل شده بر روی 88 زن باردار سالم 8 تا 10 هفته انجام گرفت. از افراد مراجعه کننده، نمونه خون جهت تعیین سطح ویتامین D گرفته شد. بعد از دریافت نتیجه، در صورتی که سطح سرمی ویتامینD زیر 30 نانوگرم بر میلی لیتر بود، فرم رضایت نامه کتبی و آگاهانه توسط زنان باردار تکمیل و پرسشنامه های تحقیق شامل اطلاعات فردی-اجتماعی، افسردگی و چک لیست درد اسکلتی- عضلانی به روش مصاحبه توسط پژوهشگر، تکمیل شد و از نمونه خون فریز شده در وضعیت ناشتا، جهت تعیین HOMA-IR (Homeostatic Model Assessment of Insulin Resistance)، FBS (Fasting Blood Sugar) و FBI (Fasting Blood Insulin) قبل از مداخله، برای شرکت کنندگان استفاده شد. شرکت کنندگان با روش بلوک بندی تصادفی به دو گروه مداخله (دریافت کننده 4000 واحد ویتامین D خوراکی روزانه) و کنترل (دریافت کننده پلاسبو با همان پروتکل) تقسیم شدند. مداخله به مدت 18 هفته به طول انجامید و بعد از پایان مداخله در هفته 26 بارداری، مجدداً نمونه خون جهت بررسی HOMA-IR، FBS، FBI و سطح ویتامین D، از افراد هر دو گروه مداخله و کنترل در حالت ناشتا گرفته شد و همچنین به فاصله یک ساعت و دو ساعت بعد از نمونه خون اول، دو نمونه دیگر جهت بررسی گلوکز یک ساعته دوساعته گرفته شد و همچنین پرسشنامه افسردگی و چک لیست درد اسکلتی- عضلانی مجدداً تکمیل شد. داده ها با استفاده از آزمون های تی مستقل، ANCOVA و مجذور کای تجزیه تحلیل شد. یافته‌ها: بعد از مداخله، بین دو گروه تفاوت آماری معناداری از نظر سطح گلوکز ناشتای پلاسما (850/0P=)، سطح انسولین ناشتای پلاسما (353/0P=)، شاخص مقاومت به انسولین (632/0P=)، میانگین نمره نشانه¬های افسردگی (505/0P=)، فراوانی دیابت بارداری (187/0P=) و فراوانی سقط (000/1P=) وجود نداشت اما از نظر سطح سرمی ویتامین D (016/0P=) و درد اسکلتی-عضلانی شامل درد زانو (025/0P=)، درد مچ پا (001/0P< ) و درد ساق پا (001/0P<) تفاوت معنی دار آماری بین دو گروه مشاهده شد. در گروه ویتامین D یک نفر تهوع و یک نفر یبوست را گزارش کردند. در گروه کنترل دو نفر تهوع و یک نفر سردرد و سه نفر یبوست را گزارش کردند. نتیجه‌گیری: ویتامین D می‌تواند درد اسکلتی-عضلانی را در زنان باردار بهبود بخشد، اما بر کاهش قند خون ناشتا، انسولین ناشتا، شاخص مقاومت به انسولین، نمره افسردگی، بروز دیابت و سقط تأثیری ندارد. کلیدواژه ها: ویتامین D، کوله کلسیفرول، قند خون ناشتا، شاخص مقاومت به انسولین (HOMA-IR)، انسولین ناشتا، افسردگی، دیابت بارداری